Dr. Max Euwe onttroont in Kunstmin Aljechin als wereldkampioen

Door Ton van Wieringen (uit 2001)

Messemaker 1847 is de oudste schaakvereniging van Nederland en is vernoemd naar Gouwenaar Christiaan Messemaker (1821-1905), die rond de eeuwwisseling tot Neerlands beste schakers behoorde. De club nodigde bekende binnen- en buitenlandse meesters uit in Gouda om demonstraties te geven. Tijdens het verenigingsjaar 1919-1920 was de Duitse wereldkampioen Emanuel Lasker te duur om te inviteren. Hij vroeg namelijk duizend gulden. Later kwamen onder anderen wel Max Euwe, Alexander Aljechin, Jan Hein Donner en Jan Timman naar de Pijpenstad. Max Euwe (1901-1981) is de enige Nederlander die het wereldkampioenschap op zijn naam bracht. Na Steinitz, Lasker, Capablanca en Aljechin mocht hij zich van 1935 tot 1937 de vijfde wereldtitelhouder noemen.

Ter gelegenheid van zijn honderdste geboortedag verschijnen er op 3 april 2001 twee postzegels van tachtig cent.

Op 15 november 1930 nam Euwe het, in de bovenzaal van café Het Schaakbord aan de Kleiweg, op tegen 29 tegenstanders. Zoals gewoonlijk was het tempo van de leraar wiskunde wonderbaarlijk snel. Tijdens de beginfase van de drukbezochte simultaanseance ging Euwe in vijf minuten de zaal rond. Na anderhalf uur viel het eerste ‘slachtoffer’. Burgemeester Gaarlandt was er rond elf uur getuige van dat de latere hoogleraar en computerdeskundige 28 van de 29 partijen won en alleen J.M. Zuydam remise moest toestaan. De niet-roker ging met sprits, plateel en stroopwafels terug naar Amsterdam.

Eind 1935 daagde Max Euwe wereldkampioen Alexandrovitsj Aljechin uit. De tiende partij om de wereldtitel vond op 24 oktober plaats in zaal Kunstmin van sociëteitsgebouw Ons Genoegen aan de Boelekade. Mr. G.C. Oskam, woordvoerder van de schaakmeesters, sprak in Gouda. Hij vroeg om ieders medewerking de benodigde gelden voor de WK-partij bijeen te brengen. De leden van Messemaker deden er ongeveer een jaar over om het vereiste bedrag van 250 gulden te sparen. Zoals velen gaf Oskam schaakprofessional Aljechin de beste kansen. ,,Hij heeft een briljant combinatievermogen maar is rusteloos, avontuurlijk en ontzegt zich na afloop geen genoegens. Logicus Euwe bouwt een stelling systematisch op. Lichamelijk en geestelijk is hij sterk. Hij is de correctheid zelve en heeft een sobere levenswijze. Zijn werk als leraar is hem dierbaar”. De tot Fransman genaturaliseerde Rus arriveerde op 1 oktober met vrouw en de twee Siamese poezen Lobeidah en Schachmat (schaakmat) in Nederland. Zijn eerste zorg was om de poezen tijdens de partijen in zijn nabijheid te hebben. Soms liet hij de dieren door Euwe aanhalen of liet hij ze aan de schaakstukken snuffelen. Euwe raakte hierdoor niet van de wijs. In Gouda was de score 6-3 in het voordeel van de regerend wereldkampioen, die tien talen sprak en schreef. Na een excursie door Gouda, waar Aljechin zich van onthield, namen tegenstanders en officials om half zes plaats op het toneel van Kunstmin. Voor de talrijke binnen- en buitenlandse pers was een der zijkanten gereserveerd. Over de partij schreef de Goudsche Courant: ‘Dr. Aljechin geraakte in een precaire stelling en moest een pion offeren om niet langzaam doodgedrukt te worden. De met wit spelende Dr. Euwe onderschatte deze keer de nerveuze tegenstander niet en speelde zeer voorzichtig op aanval en verdediging. Het moet gezegd worden dat de wereldkampioen, die meer dan normaal rookte en voortdurend krulletjes draaide in zijn haar, slecht gedisponeerd was en de gehele partij door zwakke zetten deed, terwijl Euwe van begin tot eind voortreffelijk speelde. Even over tien werd de partij op verzoek van Dr. Aljechin afgebroken en later gaf deze zich gewonnen: 6-4’. Commentator en ex-wereldkampioen Dr. Lasker verklaarde dat de strijd weer geheel open was.

Na dertig (!) partijen werd op 15 december Euwe als wereldkampioen gehuldigd: 15½-14½. De match had Euwe wel roem, maar geen geld opgeleverd. Hij keerde snel terug voor de klas; Aljechin ontving tienduizend gulden. In 1937 nam Aljechin ijzersterk revanche (15½-9½) en raakte Euwe de wereldtitel kwijt.

(Goudsche Courant 28 maart 2001)