Beroemd als de ‘Leeuw van Groningen’: 1943 – 1971
Door Ton van Wieringen
Veel voetballers die tijdens of na hun leven een standbeeld kregen, zijn er niet. Johan Cruijff, Abe Lenstra en Coen Moulijn ontvingen deze eer, maar ook de geboren Gouwenaar Tonny van Leeuwen werd met een standbeeld vereeuwigd nabij de Euroborg, het stadion van FC Groningen.
En dat niet alleen want de naam van de spectaculaire keeper prijkt op een trein, een straatnaambordje (Tonny van Leeuwenlaan) en een tribune. Tonny’s loopbaan werd abrupt afgebroken toen hij tijdens een verkeersongeluk op 28-jarige leeftijd om het leven kwam.
Jodan Boys-ONA-Sparta
Tonny’s ouderlijk huis stond aan de Van der Palmstraat in de Korte Akkeren. Hij meldde zich al vroeg bij De Jodan Boys aan de Nieuwe Vaart waar ook zijn vader voetbalde. Op 12-jarige leeftijd verruilde hij de Boys voor het naburige ONA dat toen net de sprong naar het betaalde voetbal had gemaakt en volop in de belangstelling stond. Slechts twee minuten fietsen naar de Walvisstraat! Teunis Pieter van Leeuwen speelde bij ONA onder meer samen met Henk Lingen, Chris van Mourik en Piet Huisman. Toen al als een talentvolle doelman. Met A1 werd twee keer de districtstitel behaald.
Suiker
Om de gladde bal beter te kunnen vastpakken, smeerde Tonny zijn handen in met suiker !!! Daarom spaarde hij suikerzakjes.
Hogerop
Tonny wilde weer hogerop en zocht op 15-jarige leeftijd contact met stadgenoot en oer-Spartaan Hans de Koning die al snel geïmponeerd was. ,,Op jonge leeftijd al een beul van een gozer die de baas was in het strafschopgebied,” vertelde Hans. ,,Ik nam hem mee naar Rotterdam-Spangen waar trainer Dennis Neville ook al gauw overtuigd was van zijn niet geringe keeperskwaliteiten.” Hans de Koning ontfermde zich over Van Leeuwen als een soort geestelijke vader. Tonny veroverde 3 titels met de A1 van SP-AR-TA en deed op zondag vaak mee met Sparta 2.
Zijn debuut met Sparta 1 was op 1 mei 1960 ( hij was net 17) tegen DWS Amsterdam. Eindstand 0-0, dus Van Leeuwen hield de nul. In 1961 tekende hij (18) een profcontract; Tonny was de eerste full-prof van Sparta. Toen er een opvolger moest komen van Andries van Dijk ging het tussen Pim Doesburg en Van Leeuwen. ,,Het was echt elke dag oorlog tussen ons,” herinnert Doesburg zich. ,,We wilden geen van tweeën wijken. De concurrentiestrijd was enorm.” Die in het voordeel uitviel van de Gouwenaar. Hij speelde ongeveer 30 duels voor het keurkorps uit Rotterdam-West waaronder de gewonnen KNVB-bekerfinale op 20 juni 1962 tegen DHC Delft. Sparta speelde toen met Piet van Miert, Piet de Vries, Cor Adelaar en Tonny van Ede. DHC met Piet Lagarde, Hans Dorjee en Wim van der Gijp. In de voorrondes won Sparta met 1-0 van Excelsior door een doelpunt van Hans de Koning.
Toen Tonny tijdens een vriendschappelijke wedstrijd tegen Sheffield United geblesseerd raakte aan de schouder, greep Pim Doesburg zijn kans. Trainer Neville bleef Doesburg ook opstellen nadat Van Leeuwen weer fit was. De teleurstelling was groot na alle (lovende) kritieken in de kranten: onverschrokken, één bonk spieren, niets ontziend, een fabuleus reactievermogen, nooit last van sterallures, een vent met karakter, breed in de schouders, een corpus van graniet.
Gouwenaar wordt Groninger
Met een plaats op de reservebank nam de Gouwenaar geen genoegen. Het Groningse GVAV zocht een opvolger voor de vertrekkende Otto Roffel die in Amsterdam directeur werd van het Olympisch Stadion. Beide partijen gingen akkoord met de transfersom van 87.500 gulden. Tonny kwam in een sterk elftal met Klaas Nuninga (later Ajax), Piet Fransen (ook Feyenoord), Martin Koeman (vader van Ronald en Erwin) en Ferry Petterson.
GVAV bezorgde Van Leeuwen ook een sigarenzaak maar daar beleefde de voormalige timmerman weinig plezier aan; het lag hem niet. Waarna hij korte tijd aan de slag ging bij Herman Rinket’s Variété. Dit impresariaat hielp theaters en zaaleigenaren in de noordelijke provincies aan artiesten als The Ramblers, de Mounties, het Cocktail Trio, Rudi Carell en Willeke Alberti.
Tonny kreeg het echt naar zijn zin toen hij vertegenwoordiger werd van Quick Sportschoenen in de noordelijke provincies. Aanpassingsproblemen had hij niet in Groningen en ook niet in het Oosterparkstadion. Tonny ontpopte zich zelfs als gangmaker. Met de spelers van GVAV ontstond meteen een goede band, vooral met Piet Fransen die zijn beste vriend werd. ‘Een meer dan gemiddeld goede keeper’ noemde Fransen hem. En ook ‘De beste clubkeeper van de wereld’.
Prestaties met GVAV
Die waren wisselend. 1963/1964 8e, 1964/1965 14e en 2 na laatste (Zie Schorsingen), 1965/1966 6e, 1966/1967 9e, 1967/1968 6e, 1968/1969 11e, 1969/1970 17e, één na laatste en degradatie naar de 1e Divisie, 1970/1971 2e en promotie naar de Eredivisie. In 1970 had GVAV aan een gelijk spel genoeg om handhaving af te dwingen in de Eredivisie. Maar de Groningers verloren thuis van DOS (met Piet van Oudenallen) met 0-1. Dit zat Tonny niet lekker:
,We missen klasse en gaan in de 1e Divisie veel publiciteit missen. Hier ben ik niet blij mee.” Het Brusselse Anderlecht, dat naar verluid een half miljoen wilde betalen en ook Feyenoord toonden belangstelling voor Van Leeuwen die echter bij GVAV bleef. Er was nog een doorlopend contract en de ex-Gouwenaar had het naar zijn zin in het hoge noorden. Het werk als vertegenwoordiger en de mooie bungalow in het naburige Peize waren bij deze beslissing van invloed. Vrouw Gerie, Harold, Irma en Tonny bleven waar ze waren.
In april 1967 – drie weken na het tegenvallende debuut in het Nederlands Elftal (zie Oranje) – speelde Van Leeuwen de sterren van de hemel tegen Ajax in Amsterdam. De Ajaxieden konden kampioen worden, maar het feest ging niet door omdat GVAV met 0-1 won! Tonny hield werkelijk alles tegen en werd door de Groningse supporters op de schouders genomen en van het veld gedragen. Zijn absolute hoogtepunt bij GVAV. Na afloop zei hij: ,,Niet gek voor een eenvoudige timmerman. Alles wat ik bereikt heb, heb ik aan het voetbal te danken.”
Schorsingen
Twee keer liep Tonny tegen een langdurige schorsing aan. Op 15 maart 1964 kreeg hij het in Maastricht aan de stok met de provocerende, irriterende MVV-aanvaller Nico Mares. Toen hij het echt zat was, sloeg hij Mares met een harde vuistslag tegen de grond. Wat hem vijf wedstrijden aan de kant hield + 2 duels voorwaardelijk. ,,Hij had een geweldige hekel aan spelers die doorliepen op hem,” aldus boezemvriend Piet Fransen. Niets ontziend. Bij hoge voorzetten bokste Tonny alles weg. Dan moest je niet in de buurt komen.”
,,Meedogenloos,” noemde Klaas Nuninga hem. ,,Een beest, maar met een geweldige uitstraling. Soms won de emotie het echter van de ratio.” Eind 1964 volgde een nieuwe schorsing wegens het natrappen van Go Ahead speler Henk Kanselaar. Tenminste, zo interpreteerde scheidsrechter Godding en de grensrechter het incident. ,,Het was een zeer ongelukkige botsing,” reageerde de uit het lood geslagen 1.88 m, breedgeschouderde doelman. ,,Met mijn knie op het gezicht van Kanselaar. Ik heb zeker niet nagetrapt. Ik ben onschuldig.” Ook Go Ahead-manager Beltman en zelfs Kanselaar gaven aan dat van opzet geen sprake was. Maar Godding was niet te vermurwen. GVAV moest de sluitpost 8 (!) wedstrijden missen, inclusief de twee voorwaardelijke. De verdediging was zijn dirigent kwijt. De club vergaarde in de 8 duels zonder de betrouwbare sluitpost slechts 1 punt. Doelsaldo: 7 voor en 22 tegen. Degradatie dreigde.
De reservedoelman van Oranje kon in die tijd ook de interlands vergeten. Een fikse straf. Jan Jongbloed was zijn vervanger. Begin 1969 was Tonny ook lang uit de roulatie vanwege een dubbele knie operatie. Kapsel en meniscus waren beschadigd. Hij zou vier maanden uitgeschakeld zijn, maar na iets meer dan twee maanden stond hij weer in het doel.
Oranje
Tonny van Leeuwen speelde in Jong Oranje – en kwam daar ONA-clubgenoot Dick van Dijk (weer) tegen, die drie jaar jonger was – Nederland B en in het Nederlands Militair XI-tal. Dertien keer zat hij op de reservebank van het grote Oranje en twee maal speelde hij in de Nederlandse ploeg, tegen de DDR (5 april 1967) in Leipzig en tegen Hongarije (10 mei 1967) in Boedapest. Het werd geen succes. Ook een andere Groninger debuteerde in het Leipziger Zentralstadion met 120.000 zitplaatsen: Jan Mulder. De bikkelharde Oost-Duitse staatsamateurs maakten het ‘de onzen’ zeer moeilijk (4-3).
Oranje stond met 0-2 en 2-3 voor, maar ging door corners de boot in. Drie gevaarlijke inswingers van links en rechts deden Tonny en zijn teamgenoten (Suurbier, Pijs, Schrijvers, Kemper, Groot, De Zoete, Swart, Nuninga, Mulder, Keizer) de das om. Van Leeuwen werd aangewezen als zondebok. ,,Niet terecht,” aldus Klaas Nuninga. ,,Ook de defensie trof schuld door onvoldoende te dekken. Tonny toonde niet de brutaliteit en de doortastendheid van GVAV waar hij de verdedigers op hun plaats zette. Bij Oranje was hij te flegmatiek en deed hij dit niet.”
Op 10 mei gunde bondscoach Georg Kessler hem een herkansing. Nederland begon voor 40.000 toeschouwers met Van Leeuwen, Wim Suurbier, Rinus Israël, Hans Eijkenbroek, Cor Veldhoen, Henk Groot, Bennie Muller, Gerard ‘Pummy’ Bergholtz, Jan Mulder, Klaas Nuninga en Piet Keizer. De wedstrijd in het Nep-stadion eindigde in een 2-1 nederlaag. Tonny’s zelfvertrouwen werd opnieuw aangetast; het liep weer niet lekker. Direct na rust liet hij zich, gedesillusioneerd, vervangen door Pim Doesburg.
Vervolgens meldde hij Kessler een jaar lang niet voor de nationale ploeg te willen uitkomen. Daarna had Jan van Beveren een vaste plaats verworven. Toen Frantisek Fahrdronc Kessler in 1970 opvolgde, gaf Van Leeuwen te kennen graag weer in Oranje terug te keren. Het kwam er niet meer van.
Het dramatische einde in 1971
Seizoen 1970/1971 verliep voorspoedig met promotie naar de Eredivisie en met een Tonny van Leeuwen in topvorm. Het seizoen telde 30 wedstrijden. Tonny incasseerde slechts 7 tegengoals en hield 23 keer de nul! Waarmee hij de minst gepasseerde doelman werd. In de Rotterdamse Embassy Nachtclub overhandigde KNVB-bestuurder Dirk Nijs hem op 14 juni een trofee en duizend gulden. ,,Voor die duizend gulden gaat we eten met het elftal,” liet Van Leeuwen weten. ,,Want ik heb die prijs niet alleen verdiend.”
Hoewel er voor het echtpaar een kamer was gereserveerd in het Rotterdamse Hilton Hotel kozen ze ervoor om ’s nachts naar huis te rijden. Rond 05.00 uur op 15 juni kwam de witte Mercedes nabij Meppel in een flauwe bocht op de verkeerde weghelft terecht. Waarschijnlijk raakte Tonny door slaap of vermoeidheid overmand. Waarna een botsing volgde met een vrachtwagen die betonnen buizen vervoerde. Van Leeuwen verloor het leven, vrouw Gerie was zwaargewond. Een zware slag voor het jonge gezin. Harold was 6 en Irma 5. Boezemvriend Piet Fransen was er kapot van: ,,Ik was net aan mijn melkwijk begonnen toen de eerste klant het me vertelde. Ik kon het niet geloven.” Bij de begrafenis in Peize bewezen duizenden hun laatste eer aan de zeer populaire doelman. De benefietwedstrijd van GVAV tegen het Engelse Huddersfield Town op 30 juli leverde 40.000 gulden op voor het zwaar getroffen gezin.
Een dag na het overlijden van Van Leeuwen werd FC Groningen opgericht en was de naam GVAV verleden tijd. Op 9 mei 1971 stond Tonny voor het laatst in Leeuwarden in het doel tijdens het door Lau van Ravens geleide duel Cambuur – GVAV: 0-0. GVAV met Martin Koeman, Piet Fransen en de jonge Hugo Hovenkamp.
Vergeten is Tonny in Groningen nooit. Op 21 maart 2018, de 75e geboortedag van de geboren Gouwenaar, droeg FC Groningen keeper Sergio Padt tijdens de warming-up een shirt met de beeltenis van Tonny van Leeuwen. Voor de minst gepasseerde doelman is er elk jaar de Tonny van Leeuwentrofee. Die werd onder meer uitgereikt aan Piet Schrijvers, Heinz Stuy, Pim Doesburg, Jan van Beveren, Eddie Treytel, Hans van Breukelen en Andre Onana. Jaren na zijn dood bleek Van Leeuwen een buitenechtelijke zoon te hebben: Richard Vennema, eveneens een verdienstelijke doelman. Vennema verdedigde het doel van de betaald voetbalclubs Heracles en Veendam.
Kijk hier naar de mooie documentaire over het leven van Tonny van Leeuwen van RTV Noord